کار با بچه‌ها همیشه پر از چالش است و همانقدر که لذت‌بخش است نیاز به پشتکار و استفاده از چم‌وخم‌هایی است که درواقع همان فوت کوزه‌گری هستند؛ کار با کودکان اتیسم نیز از این قاعده مستثنی نیست، و برای جذب کودکان به موضوع کلاس نیاز به استفاده ازنکات و مواردی است که ما سعی کرده‌ایم نکات کاربردی و مناسبی برای کار با کودکان اوتیسم را ارائه دهیم ولی توجه داشته‌باشید که هر کودکی عادت‌ها و رفتارهای خاص خود را دارد و این تکنیک‌ها فقط برای راحت کردن گذر از چالش‌هاست.

شروع آموزش به کودکان مبتلا به اوتیسم

از آن‌جایی که برداشت کودکان اوتیسم از جهان با برداشت ما متفاوت است باید زمان گذاشت و با دنیای آن‌ها آشنا شد و علاقه‌ی یادگیری را ایجاد کرد، اما نمی‌توان یک روش یکسان و معین برای همه تعیین کرد و توقع موفقیت نیز داشت. مسلم است که هر کودک واکنش‌های مختلفی در رابطه با یک متد یکسان از خود بروز دهد. سعی کنید رفتارها و واکنش‌ها را بررسی کنید و به‌جای وادار کردن کودک به انجام فعالیت مدنظر شما بدون اینکه متوجه شود کودک را جذب موضوع کنید به طوری که انگار خود خواسته سمت موضوع آمده است، سعی کنید بفهمید از چه چیزهایی لذت می‌برد و یا با توجه به شرایط فرد پزشکی دارای چه محدودیت‌هایی است؟

جالب است که کودکان اوتیسم به محض جذب شدن به امری تمام تمرکز خود را صرف همان موضوع کردهو استعداد شگفت‌انگیزی در همان زمینه از خود بروز می‌دهند؛ برای شروع آرامش خود را حفظ کنید و نگران نشوید که هنوز به کلاس جذب نشده‌اند؛ در مرحله‌ی بعد با صبر و حوصله سعی کنید ابتدا توجه را به خودتان و حرف‌هایتان جذب کرده و کم کم بحث را به سمت آموزش بکشانید.  استراتژی‌ها با توجه به مشخصه‌های کودک سازگار شده و با استفاده از مواردی اعم از تفاوت‌ها در ارتباطات، مهارت‌های اجتماعی، رفتارها و مشکلات مربوط به حواس پنجگانه انتخاب و استفاده می‌شوند.

در روند آموزش توجه داشته‌باشید به‌طوری که آزار دهنده نباشد قانون IDEA حکم می‌کند که محیط آموزش کودک مبتلا به اتیسم باید حدالامکان شبیه به محیط آموزشی دیگر کودکان باشد و حداقل محدودیت ممکن را اعمال کرد؛ در اکثر موراد کودک در کلاس‌ها عادی درس می‌خوانند ولی ممکن است این قانون بر اساس موقعییت فردی-پزشکی تغییر کند؛ به این رویه دربرداری گفته می‌شود.

استفاده از استراتژی‌ها برای کمک به برقراری ارتباط

کودکان اتیسم مشکلی در یادگیری ندارند، فقط یک راه مناسب برای انتقال و دریافت اطلاعات نیاز دارند تا بتوانند اطلاعات را پردازش و مورد استفاده قرار دهند. برای مثال به‌هیچ‌وجه نباید دستورات شفاهی طولانی و یا سخنرانی پیش بگیرید زیرا می‌توانند گیج کننده و یا خسته‌کننده باشند چون ممکن است در تحلیل و دنباله کردن موضوع به مشکل بربخورند و تمرکز خود را از دست بدهند. مرحله به مرحله کار را پیش ببرید، با تصاویر مراحل را توضیح دهید و یا برایشان یادداشت کنید تا در تحلیل دنباله به مشکلی برنخورند.

یکی از مزایایی که همواره می‌توان برای جذب کودکان اوتیسم به کلاس استفاده کرد استفاده از علاقمندی‌های کودک برای تسهیل روند آموزش است؛ برای مثال اگر خانه‌سازی علاقه‌دارند جمع و تفریق را با استفاده از همین لگوها آموزش دهید. یادتان باشد که پیش از انتظار داشتن باید فرصت بدهید، فقط نیاز است به جای توقع داشتن از طریق تکرار و مشاهده الگوریتمی ایجاد کنیم.

اگز قصد آموزش الگوهای رفتاری و… را دارید می‌توانید در قالب‌ داستان‌های کوتاه در موقعییت‌های اجتماعی مختلف بهره ببرید و در شرایط بحرانی نظرسنجی داشته باشید که به نظر آن‌ها در این شرایط رفتار درسن چیست؟ و یا آیا این رفتار صحیح بوده؟ دلیلشان برای چنین جوابی چیست؟ اینطوری با روند داستان نیز درگیر می‌مانند و چیزی حواسشان را پرت نمی‌کند.

برنامه‌های قابل پیش‌بینی نیز از استراتژی‌های کاربردی است که می‌توانید از آن بهره ببرید؛ این‌که برنامه خود را بدانند و انتظار چنین کاری را داشته باشند علاوه بر فرصت برای پیدا کردن آمادگی ذهنی، فرصت کافی برای رشد را به آن‎‌ها داده و متد سودمندی است. حتی برای این موضوع می‌توانید همراه یکدیگر کاردستی بزرگی از ساعت دیواری درست کرده و به‌جای زمان، تصویری ز فعالیت ساعت خاص بگذارید.

استفاده از استراتژی برای کمک به مشکلات حسی و جسمی

تغییرات زیادی در فضا ایجاد نکنید تا حس نکنند ارتباط خود را با فضا از دست داده‌اند و احساس کنند در فضایی غریبه هستند احساس ناامنی به سراغشان بیاید، از طرفی برای هرچیز بخشی داشته باشید، از قسمت مدادرنگی‌ها تا محل غذا خوردن و… سپس نشانه‌های فیزیکی مرتبط با بخش را به عنوان راهنمایی بر دیوار یا زمین آن قسمت بچسبانید. این کار پترن رفتاری ایجاد می‌کند که دیده شده در بعضی موارد نتیجه آن ایجاد تشریفاتی خاص برای یک‌سری شی، رفتارها و… است و به حافظه، یادگیری و حتی مشکلات ارتباطی کمک شایانی کرده باشد.

به‌هیچ‎وجه آن‌ها را از رفتارهای هرچند بی‌ربط ولی کمک کننده منع نکنید؛ برای حفظ کردن جدول ضرب نیاز به فعالیت‌های مثل پریدن دارد؟ بغل کردن عروسک در نوشتن کمک می‌کند؟ پس بگذارید روش خود را پیش بگیرند و خودشان کمکی در روند یادگیری باشند و از طرفی با این روش می‌آموزند که خود سعی کنند راه‌حلی برای مشکلات خود پیدا کنند. وقتی دخالت کنید که محرک‌ها رفتارهای پرخطری مثل گازگرفتن، فشار دادن ناخن در پوست یا کشیدن مو باشد.

همچنین واکنش‌ها را درک کنید و توقع واکنش معمول را نداشته باشید زیرا ممکن است رفتارهایی که از نظر شما یا بقیه هنجار نیست از خود بروز دهند ولی حتما دلیلی دارد، برای مثال ممکن است کودک مبتلا به اوتیسم به اینکه کسی دست بزند واکنش تندی نشان دهد یا به دست زدن به سرش نیز، مورد اولی برای برهم خورن تمرکز و یا ترسیدن او باشد و دومی درد باشد، به‌هرحال نباید فراموش کرد که آستانه تحمل و درد کودکان اتیسم خیلی پایین‌تر است.

همچنین توجه کنید که ممکن است اگر کودک در حال نوشتن باشد اصلا توانایی گوش دادن به حرف‌های شما و تحلیل آن‌ها را نداشته باشد.

نکاتی برای آموزش به کودکان اتیسم:

• کمک برای تمرکز کودکان مبتلا به اتیسم

عمدتا دانش‌آموزان مبتلا به اتیسم در انتقال توجه از موقعییتی به موقعیت دیگر مشکل داشته و روی موضوع غیر مهم تمرکز کنند و توجه خود به موضوع اصلی را از دست دهند، برای مثال صدای باد تمرکز را به دست گرفته و دیگر دست از خواندن بکشند. اگرچه شما کمک می‌کنید تا دوباره رو کار متمرکز شوند ولی گاهی نمی‌توانند؛ برای مگه داشتن تمرکز بهتر است گوشه دنجی را با کمترین حواس‌پرتی، به‌خصوص مواردی که می‌دانید بیشتر توجهش را جلب می‌کند تعیین کنید.

• برنامه ریزی برای آموزش به کودکان اتیسم

برنامه‌ریزی دقیق و پیگیری آن یکی از تاثیرگذارترین روش‌هایی است که می‌توان برای کمک به روند یادگیری کودکان کرد؛ البته لازمه آن تداوم و پیوستگی است. همانطور که بالاتر هم راهکاری ارائه شد می‌توان از زمان‌بندی بصری استفاده کرد (ساعت، تقویم، زمان‌های روز و…) این روش اضطراب کودک را تا حد زیادی کاهش داده و آرامش نسبی از داشتن برنامه به آن‌ها القا می‌کند و به ذهنشان نظم می‌دهد. ممکن است با تغییری در برنامه کلاس با عصبانیم با اشفتگی کودک مواجهه شوید و این یعنی با تغییر کلاس ارتباط برقرار نکرده است.

• الگودهی به کودکان اتیسم

خیلی از کودکان برای شروع کار به مشکل بر می‌خورند و نیاز به راهنمایی دارند چه بهتر که به‌جای گفتن چندین بار حرکت را تکرار کنید و وقتی شروع به‌ککار کرد همزمان و همگام با کودک کار را پیش ببرید تا ارتباط کودک با کلاس حفظ شود.

• راهنمایی با گرفتن دست‌ها

گاهی برای انجام یک حرکت دقیق ترتیب حرکات را نمی‌دانند و یا سردرگم می‌شوند، میتوان در این شرایط با گرفتن دست یا بازوهایشان آن‌‌ها را هدایت کرد، برای مثال وقتی در حال نوشتن است می‌توانید دست خود را روی دست گذاشته و جهت بدهید و یا هنگام رنگ آمیزی کمی جهت دست را کنترل کنید.

• حرکات کنترل نشده کودکان اتیسم

بعضی اوقات ممکن است حرکت ناخواسته‌ای توسط اندم‌ها صورت بگیرد که عمدتا باعث آشفتگی کودک می‌شود یا سبب می‌شود از کاری که در حال انجام آن بود دست بکشد، برای مثال تکان خوردن دست‌ها شایع است که آن‌ها را از ادامه فعالیت باز می‌دارد می‌توانیم در کنترل راهنمایی کنیم و یا کمک کوچکی کنیم و د رهمین حین سعی کنیم با آرامش آَشفتگی را رفع کنیم و حواس کودک را پرت کنیم. حتی می‌توان برای این مورد از تمرین‌های فیزیکی استفاده کرد، فعالیت‌های فیزیکی پس از مدتی نتیجه رضایت‌بخشی دارند و سبب می‌شوند کودکان امکان حرکت‌های موثرتری داشته باشند.

• آموزش مهارت اجتماعی به کودکان اتیسم

اغلب دیده شده که کودکان اتیسم در برخوردهای اجتماعی مشکلات زیادی دارند و دلیل آن دید متفاوت کودکان به دنیاست و حسی که از هر کوچک‌ترین صدا و حرکت می‌گیرند. ما در موقعییت‌های اجتماعی به تجربیات خود وابسته هستیم و بر اساس همین‌ها واکنش نشان‌ می‌دهیم. پس طبیعی است که کودکان که هم از نظر واکنش اعضا و حواسشان متفاوت است برخورد متفاوتی نیز داشته باشند، چون اکثرا به نکات ظریفی مثل حالات چهره یا حرکت‌های دست و پا هنگام حرف زدن توجه ندارند.

در آخر

همانطور که گفته شد آموزش امری پر چالش است به خصوص در حوزه کودکان، وقتی بحث کودکان اتیسم و چالش‌های آموزش پیش می‌آید تنها نوع چالش‌های آموزشی فرق می‌کند، صبر و حفظ آرامش یکی از ارکان مهم است، وقتی آشفتگی یا کلافگی کودک را می‌بینید نباید خونسردی خود را از دست دهید و شما هم هول شوید باید با آرامش برخورد کنید تا این آرامش شما انتقال یابد و حس امنیت خاطر را به کودک القا کند. امیدواریم مقاله مطالب مفیدی ارائه داده باشد؛ اگر شما هم تجربه و نظری دارید که به چالش‌های آموزش به کودکان اتیسم کمک می‌کند با ما در میان بگذارید.